Boekbespreking door Steven Bruyninckx, SB5
Japan tijdens de dagen van Musashi
Shinmen Musashi No Kami Fujiwara No Genshin, of zoals hij gewoonlijk genoemd werd, Miyamoto Mushashi, werd in 1584 geboren in het dorp Miyamoto. Tijdens de dagen van Musashi was Japan geplaatst in een onafgebroken burgeroorlog tussen de provinciale landheren, vechtende monniken en rovers.
Deze oorlogen verdeelden het land, belemmerden de groei van de handel en verarmden hierdoor het hele land.
Er ontstond echter eenwording in Japan tijdens het bewind van Tokugawa Ieyasu, de Shogun van Japan in 1603. Een machtig wapen tijdens deze eenwording waren de Samurai, de krijgers van Japan. Om de macht van de Samurai te vergroten werd het traditionele klassenbewustzijn verhard in een starre klassenstructuur. Hierin stond elke Samurai, arm of rijk, bovenaan.
Langzamerhand ontstond nu een periode van vrede in Japan. In deze periode zwierven veel ‘werkloze’ Samurai door het land, nu overbodig vanwege de vrede. Deze rondzwervende Samurai werden ‘Ronin’ genoemd, Musashi was zo een ‘Ronin’.
Kendo en Zen
De Weg van het zwaard betekent leven volgens de code van de Samurai-elite, de dood voor ogen zien als een huishoudelijke aangelegenheid.
Dit werd onderwezen in een Kendo-school. De student moest zich volledig onderwerpen, de pijn van de afmattende oefeningen verdragen en een bepaald mentaal niveau ontwikkelen m.b.t. dodelijke situaties (te vergelijken met deeltijd HBO TBK).
De Zen-leer gaat hand in hand met de krijgskunst. De Zen-leer zelf is sober en richt zich rechtsreeks op de ware aard van het dagelijkse leven. Het resultaat van Zen is ‘Verlichting’ en in essentie voor iedereen persoonlijk.
De Kendo-leerling oefent verwoed van zonsopgang tot zonsondergang de technieken van de strijd, totdat geleidelijk aan het zwaard ‘geen zwaard’ meer is en er een spontane kennis ontstaat (Zen) in iedere situatie.
Het was de hoop van elke rondtrekkende Samurai om zowel leerling als meester van een befaamde Kendo-school te verslaan tot de dood. Hierdoor zou zijn reputatie toenemen en wellicht zijn naam ter ore komen van iemand, die hem eventueel in dienst wilde nemen.
Het leven van Musashi
Musashi’s voorouders kwamen uit een lijn van Samurai en waren een tak van een machtige stam. Toen Musashi zeven jaar oud was werd hij een wees. Zijn zorg werd toevertrouwd aan een Boeddhistische priester. Musashi groeide op, in een toen zeer gewelddadig Japan, als een onstuimige jongeling met een sterke wil en groot voor zijn leeftijd. Niemand weet wie precies Musashi heeft aangespoord om Kendo te beoefenen maar wellicht lag dit in zijn destijds agressieve natuur.
Er wordt vermeld dat Musashi, toen hij dertien was, een Samarai van een rivaliserende school, zeer bedreven in zwaard en speer, doodde met één zwaardslag op het hoofd tijdens een duel.
Zijn volgende gevecht was op zestienjarige leeftijd. Hierna verliet hij zijn huis om een ‘pelgrimstocht van de Samurai’ te maken. Musashi besteedde de tijd van zijn pelgrimstocht in volle overgave aan het zoeken van verlichting via de Weg van het zwaard.
Dit bezorgde hem talloze overwinningen en deed Musashi zesmaal in een oorlog belanden. Op dertigjarige leeftijd had hij al meer dan zestig gevechten gewonnen en werd hij door iedereen als onoverwinnelijk beschouwd. Musashi werd tijdens zijn leven al een legende. Toch ging hij door met zijn zoektocht naar ‘het volledig begrip der dingen’ (verlichting) via de Weg van het zwaard. Na die tijd gebruikte hij voortaan slechts houten zwaarden tijdens een duel wat zijn superieure kunde illustreert. Uiteindelijk ging Musashi op vijftigjarige leeftijd een gevestigd leven leiden. Hij was toen klaar met naar eigen zeggen ‘het zoeken naar de oorzaak de dingen’. Volgens zijn eigen aantekeningen begon hij toen de strategie van de krijgskunst te begrijpen. Op 54-jarige leeftijd nam Musashi nog deel aan het uitroeien van de vreemde mogendheden in Japan en hiermee ook de Japanse Christenen. De buitenlandse handel bleef hierna voor ruim 200 jaar gesloten.
Op 57-jarige leeftijd besteedde Mushashi zijn tijd aan lesgeven en schilderen.
In 1643 trekt Musashi zich terug in een grot genaamd ‘Reigendo’. Hier schrijft hij een paar weken voor zijn dood ‘Het boek van de vijf ringen’, ‘Go Rin No Sho’. Miyamoto Musashi sterft in 1645 op 61-jarige leeftijd.
Deze korte zeer praktische tekst bevat de kern van zijn strategie van het zwaardvechten, die beïnvloed is door Zen. Tegelijkertijd geeft het boek de essentie van een scherpzinnige en psychologische strategie die op alle vlakken van het leven van toepassing is.
Japanse zakenlieden gebruiken Go Rin No Sho als gids in hun zakenpraktijken door handelscampagnes als militaire operaties uit te voeren en dezelfde krachtige methoden te gebruiken.
Toen Musashi op dertigjarige leeftijd een onoverwinnelijke zwaardvechter was geworden had hij zich ergens kunnen vestigen om een succesvolle school op te bouwen. Hij wijdde echter zijn leven aan zijn studie waarvan de laatste twee jaar afgezonderd in een grot in diepe contemplatie. Het karakter van deze wrede en koppige man was klaarblijkelijk heel nederig en eerlijk.
Go Rin No Sho (een boek van vijf ringen)
Voorwoord
De woorden die Mushashi neerschreef in Go Rin No Sho waren in feite zijn laatste wil. Musashi gaf zelf aan; ‘hoe meer’ men er in leest hoe meer men er in zal vinden’. Het boek is verdeeld in de hoofdstukken Aarde, Water, Vuur, Wind en Leegte. Na meerdere malen het boekje gelezen te hebben zal ik een poging doen om elk hoofdstuk in de kern neer te zetten.
Aarde
De kern van de Weg van de strategie wordt uitgelegd in het boek aarde, alsof het een rechte Weg is die zich voor ons op de grond (aarde) uitstrekt.
Strategie is de ambacht van de Samurai, het is een kunst die zich niet alleen beperkt tot de techniek van het zwaardvechten. Het is belangrijk deze strategie te laten rijpen en de ontwikkeling niet te overhaasten. “Onrijpe strategie is de oorzaak van smart”.
Musashi geeft aan dat er vier Wegen zijn hoe de mens door het leven kan gaan, als koopman ambachtslied, boer, en tenslotte Samurai. (Dit is tevens de klassenverdeling in het toenmalige Japan)
Musashi vergelijkt de Weg van de Samurai met de Weg van de timmerman en gebruikt ook de andere Wegen als metafoor. Bijvoorbeeld de keuze van houtsoort; knoestig toch sterk hout voor de constructie en gaaf maar zwak hout voor de deurstijlen. Dit is al even zo tactisch als de keuze van wapens tijdens de strijd. Door de klassenverdeling als basis voor de metafoor te gebruiken geeft hij aan dat de Weg van de Samurai op alle aspecten van het leven toepasbaar is.
Indien je het leven opoffert moet je de wapens volledig benutten. Het is onjuist om te sterven terwijl één van de wapens nog niet uitgetrokken is. Het nut van de wapens in de strategie en de juiste keuze wordt ook uitgelegd. Musashi stelt bijvoorbeeld; Houd met één hand het wapen vast zodat de andere hand vrij is. De Weg is echter; “de geest van het winnen”, ongeacht het wapen. Indien je de Weg in volle omvang kent, dan zul je deze in alles zien zoals dans, sport en andere artistieke verworvenheden. Tijd en ritme zijn essentieel bij de gevechtskunsten. De kundigheid is het kiezen van het juiste moment of het creëren van een moment van leegte dat geboren is uit een list.
Musashi geeft in het boek aarde tenslotte de belangrijkste principes weer:
ÿ Denk niet onoprecht
ÿ De Weg bestaat uit oefenen
ÿ Leer iedere kunst kennen
ÿ Ken de Wegen van alle beroepen
ÿ Maak in wereldse zaken onderscheid tussen winst en verlies
ÿ Ontwikkel een intuïtief oordeel en begrip voor alles
ÿ Neem dingen waar die niet gezien kunnen worden
ÿ Besteed zelfs aandacht aan kleinigheden
ÿ Doe niets dat geen zin heeft
Water
Met water als basis wordt de geest als water. Water is helder en neemt de vorm aan van waar het in zit, soms is het vloeiend en soms een wilde geest. Water heeft een heldere blauwe kleur,
en met de helderheid van water worden de grondslagen van de Weg uitgelegd.
Het boek water geeft uitleg over de manieren om te overwinnen. Woorden zijn niet toerijkend om Weg in detail uit te leggen maar deze kan intuïtief begrepen worden. De strategische principes worden in relatie met het tweegevecht beschreven, deze moet echter in ruime zin geïnterpreteerd worden zodat het toegepast kan worden tijdens een veldslag met tienduizend man aan iedere zijde. Musashi benadrukt telkens; “Veranker het grondig oefenen van de principes in je lichaam”.
Musashi doorloopt de verschillende methoden die leiden tot de overwinning.
Belangrijke methoden zijn:
Geestelijke houding:
‘Vastberaden en kalm’, ‘ontspannen maar niet roekeloos’, ‘rustig en onbevooroordeeld’, ‘open en onbevangen’, ‘niet te weinig bezield maar tevens niet overmoedig’.
Laat de vijand nooit de staat van de geest zien en bekijk dingen van een hoger gezichtspunt. Laat de geest niet misleid worden door reacties van het eigen lichaam.
Strategische blik:
‘Zien’ is zwak en ‘waarnemen’ is sterk. Bekijk de dingen die veraf zijn alsof ze dichtbij zijn en doe ook andersom. Leer twee kanten op te kijken zonder de ‘ogen’ te draaien.
Vasthouden van het langzwaard:
Houd het zwaard niet met gespannen hand vast. Starheid betekend een dode hand en soepelheid een levende hand.
Musashi benadrukt nogmaals dat de weg stap voor stap een pad van duizend mijl is. “Vandaag overwin je wat je wat je gisteren was en morgen overwin je wat je vandaag bent.”
Vuur
De geest van het vuur is woest, of het vuur nu klein of groot is. En zo is ook het vechten!
Waardeer dat kracht groot of klein kan worden, groot is makkelijk waar te nemen in tegenstelling tot klein. Een grote massa mensen is moeilijk van positie te veranderen maar een individu wisselt makkelijk van gedachten en is daarom minder voorspelbaar. Oefen dag en nacht om snelle beslissingen te maken en beschouw oefenen als deel van het gewone leven, terwijl de geesteshouding daar niet door verandert.
Musashi beschrijft de mentaliteit die de afloop van het gevecht bepaalt, voorname aspecten van deze mentaliteit zijn;
ÿ Heb een kalme geest maar hou voordurend het gevoel aan de vijand te verpletteren (niet afwachtend en dominant)
ÿ Wees listig en verleid de vijand tot een voor jezelf gunstige positie, situatie.
ÿ Sta de vijand niet toe de leiding te nemen. Rem zijn ‘aan’val bij de lettergreep ‘aan’ af.
ÿ Wees bedacht op en herken de bedoeling van de vijand, anticipeer.
ÿ Benut de zwakke plek van de vijand zoals je een doorwaadbare plaats van een rivier benut.
ÿ Herken het moment dat de vijand ineenstort.
ÿ Verplaats je in de positie van de vijand.
ÿ Verander ogenblikkelijk van tactiek tijdens de strijd indien deze niet werkt, herhaling is zinloos (voorbeeld van de bij en vlieg in de fles SB1)
ÿ Verras de vijand, indiende vijand denkt aan bergen val dan aan als de zee.
ÿ Demoraliseer de vijand, dring door tot het diepe.
Wind
Wind beschrijft strategieën van andere scholen, oude tradities en moderne tradities in de strategie. Het is moeilijk jezelf te kennen als je anderen niet kent. Wanneer men de ware Weg volgt en een beetje afwijkt, dan zal dit later een grote afwijking worden. (small problems are likely to become big trouble, Kaizen)
In de strategie is het belangrijk de Wegen van andere scholen te kennen. Zonder kennis van de Wegen van andere scholen is het moeilijk de essentie van de eigen weg te begrijpen.
Leegte
De ware Weg is in overeenstemming met de natuur. Waardeer de kracht van de natuur en het ritme van de situatie en men is in staat de vijand op natuurlijke wijze te verslaan.
Leegte heeft geen begin nog einde. Het bereiken van dit principe betekent het niet bereiken van dit principe.
Waar niets is, dat wordt de geest van de leegte genoemd. De kennis van de mens kan dit niet bevatten. Datgene wat je niet begrijpt is geen leegte maar verwarring. Door te kennen wat bestaat ken je wat niet bestaat, dat is leegte.
“Wanneer de geest helder is en de wolken van verwarring zijn weggedreven dan is er ware leegte.”
Bestudeer de weg van andere wegen zonder van de eigen weg af te wijken. Vervolmaak volhardend de tweevoudige kracht van het verstand en het hart en verscherp de tweevoudige blik van het waarnemen en het zien.
Musashi eindigt over leegte als volgt: “In leegte bestaat het goede en niet het kwade. Wijsheid bestaat, het beginsel bestaat, de Weg bestaat, de geest is niets.”
In mijn beleving (auteur verslag), is de geest tevens ondergeschikt, laat zich leiden, in de Weg van Zen.
Nabeschouwing
In de eenentwintigste eeuw is Musashi’s manier van leven even toepasselijk als in het strijdtoneel in de middeleeuwen. Het richt zich niet alleen tot het Japanse volk of de Samurai maar tot alle nationaliteiten of professies. De inspiratie van Musashi zou samengevat kunnen worden tot; “Nederigheid en hard werken” Mijn persoonlijke mening over de herkenning van de bedrijfskundige in het werk van Musashi is:
ÿ Het bekijken van de situatie vanuit een helicopterview (Geestelijke houding)
ÿ Universele toepassing van modellen (het tweegevecht is tevens een veldstrijd)
ÿ Creativiteit (list en bedrog, coyote;leegte)
ÿ Objectiviteit (eerlijkheid)
ÿ Elimineren van verspilling (Kaizen)
ÿ Benchmarking (leer van overige scholen)
ÿ Groei van ‘(on)bewust onbekwaam’ naar ‘onbewust bekwaam’ (Zen)
ÿ Niet laten beïnvloeden door het ‘ego’ (nederigheid)
ÿ Geduldigheid…………….veel geduldigheid
ÿ ………………………………………………
Met het laatste punt doel ik niet op leegte. Ik wil aangeven dat indien ik opnieuw de bovenstaande lijst zou opstellen, ik telkens nieuwe herkenningspunten uit de bedrijfskunde zou toevoegen. Musashi’s werk is mijns inziens zó universeel.
Ik nodig daarom iedereen uit om zelf de eigen herkenningspunten uit dit boekverslag op te maken.
Noot tot denken
Op dezelfde manier zoals Musashi een verschrikkelijke wrede man schijnt te zijn geweest, terwijl hij toch een eerzaam ideaal logisch navolgde, zo schijnt voor de meeste mensen ‘succesvol zakendoen’ zonder geweten te zijn.