Over Babel en organiseren

is beheersbaarheid een droom of illusie ?

En God schiep de Organisatie en liet deze heersen over de mens.
Genesis I, 30a subparagraaf VIII

Met dit citaat opende R. Townsend zijn boek Up the Organization, een pleidooi van een CEO die er van alles aan heeft gedaan om te zorgen dat 'de organisatie' het werken gemakkelijk, effectief en efficiënt maakt. en inderdaad 'we hebben heel wat bereikt', van de eerste kleine groepen nomaden tot de Verenigde Naties. Toch lijken we in onze menselijke eigenschappen en instincten niet zo snel geëvolueerd en zien we nogal eens discrepantie tussen de organisatie en cultuur. En David Bohm dacht dat hele grote groepen mensen niet prettig organiseren (Natuurkundige en filosoof (1917-92); Changing Consciousness a dialogue by D.Bohm & M. Edwards; ook bekend van zijn gesprekken met J. Krishnamurti) Je zou kunnen zeggen dat onze bewustwording die verloopt van egocentrisch Wereldbeeld, via een conventioneel naar een wereldcentrisch beeld nog niet goed omkan gaan met grote omvang.
In primitieve tijden (groepen van 20 - 40 personen) werkte dit voor individu omdat: er was geen autoriteit, men leefde dichtbij natuur en men was creatief want weinig routinematige
activiteiten, en geen straf- & beloningsysteem. Je overleefde of niet!
Steeds betere communicatiemiddelen en management technieken lijken dit gevaar te hebben gekeerd. Met de nadruk op lijken! Want hoewel de systemische kennis is toegenomen, blijft die individuele mens nog (subjectieve) eigenschappen vertonen, die de systemen (objectief) niet in aanmerking nemen. De normen, waarden, gewoonten en taal van een organisatie (HET objectieve systeem) zullen een betekenis hebben, waarbij mensen bepaalde dingen interpretaties hebben. Zo zal bijv. een prikklok systemisch gezien waardevrij en functioneel zijn, maar de betekenis voor de betrokkenen zou wel eens heel anders kunnen zijn: "Vertrouwen ze mij niet?" en uiteraard zal de professionaliteit de betekenis bepalen.
Als we kijken naar twee kanten van organiseren, links innerlijk en rechts uiterlijk zien we in 4 kwadranten van Wilber links:
subjectief
o WIJ-relaties
o Cultuur, de betekenis van de spelregels

en rechts:

objectief
o HET systeem: de spelregels, het ontwerp

Rechts: objectief : HET systeem) bepalend wat de mensen (innerlijk ik & WIJ) ervaren ( dit is een vereenvoudigde weergave van het AQAL-model dat 4 invalshoeken neemt [Ken Wilber, Integral Psychology: Consciousness, Spirit, Psychology, Therapy (A Synthesis of Premodern, Modern, and Postmodern Approaches)]). voor meer info over Wilber en AQAL klik hier

Juist omdat het zo belangrijk -en moeilijk- is, vereist organiseren en het ontwerp veel aandacht. Want juist het ontwerp van het systeem zal zaken (on)mogelijk maken. En juist al die aandacht voor functionaliteit heeft zo'n nadruk gekregen dat 'de mensen' wel eens op de tweede plaats lijken te komen en zich moeten aanpassen aan de organisatie, want systemen zijn ontworpen om beheersbaar te zijn.

GODEN IN MANAGEMENT
Toen J. Krishnamurti de theosofische vereniging (waar hij de leider van was) ophief , vertelde hij het volgende verhaal:

“U zult zich misschien het verhaal herinneren hoe de duivel en een vriend van hem over de straat liepen en zij voor hun een man zich zagen bukken om iets op te rapen, hoe hij er naar keek en het in zijn zak stopte. De vriend zei tegen de duivel, “Wat raapte die man op?” “Hij raapte een stukje van de waarheid op,” zei de duivel. “Dat is dan geen goede zaak voor u,” zei zijn vriend. “Oh, helemaal niet,” antwoordde de duivel, “ik ga het hem laten organiseren.”
Ook hier zien we een waarschuwing voor de kracht en het gevaar van een nadruk op systeemdenken. Zo gauw we gaan organiseren betreden we het domein van de macht en beheersing; een gebied waarover Machiavelli heel wat gezegd heeft. Dit toont aan hoe belangrijk het is om heel goed te weten wat voor mensen de organisatie bevolken, wat de organisatie beoogt en welke organisatievorm hierbij past.
meer hirover bij [ Cultuur holografisch gespiegeld]
Bij macht horen goden en zoals C. Handy laat zien in Gods of Management is dat geen neutrale kwestie maar een essentiële factor voor wat je wilt bereiken. Verschillende modellen maken verschillende dingen wakker in mensen. En als verschillende groepen moeten samenwerking, mogen we niet vergeten dat het proces van synergie verloopt via 'missen en gissen' (trial and error). “Niets laat zich voorspellen. Dat komt omdat iedereen op een andere manier naar de dingen kijkt. Doordat een slager heel anders naar een varken kijkt dan een streng gelovige moslim of een kunstschilder, valt het varken eigenlijk niet te benoemen. Om tot echte synergie te komen is het zaak om vanuit een ander paradigma te denken. Als je namelijk blijft doen wat je altijd hebt gedaan, krijg je wat je altijd al hebt gehad.
Charles Handy zegt dat hij een wat 'losse' benadering ( 'low-definition' theory') kiest omdat management geen exacte wetenschap is, maar een creatief en politiek proces. Als het exact zou zijn, zou iedere student een perfecte manager zijn! Management geeft meer plezier, is creatiever, persoonlijker, politieker en intuïtiever dan een boek ooit zou kunnen beschrijven, zegt hij. Toch zijn er bepaalde patronen te onderscheiden.

ZEUS
Zeus regeerde vanaf de Olympus en gooide zijn bliksem als hij boos was en goud als hij iemand wilde inpalmen. Hij werd gevreesd, gerespecteerd maar was niet bijster geliefd. Hij toont de patriarchale traditie, irrationeel maar ook belonend, impulsief en charismatisch. Handy tekent hem als een spin in het web.
* Deze cultuur komt het meest voor in de beginnende ondernemingen. Het is de country club cultuur, geschikt voor snelle beslissingen, weinig bureaucratie en waar functies of product en persoonlijke verdiensten (track record) zwaarder tellen dan harde facts and figures.

APOLLO
Was de God van orde en regels, rationaliteit, waar alles op logische wijze kan worden geanalyseerd: commissies. Kenmerkend is de rollencultuur, taakomschrijvingen, handboeken, procedures, informatiesystemen, etc.
Symbool is de tempel waar de pilaren schoonheid en sterkte bepalen. Stabiliteit en voorspelbaarheid zijn nodig om deze bureaucratische organisatie te doen overleven. Als morgen zal zijn zoals vandaag...

ATHENA
De taakgerichte organisatie. Zij is geboren uit het hoofd van Zeus, krijger godin, beschermer van Odysseus, de probleemoplosser bij uitstek. Management betekent bezig zijn met het succesvol oplossen van problemen. Creativiteit wordt hoog ingeschat en problemen worden gedefinieerd waarna taakgroepen een oplossing vinden. Handy symboliseert dit met een net, waarin knopen zitten: de problemen. *Door in een netwerk de juiste mensen te zoeken, middelen beschikbaar te maken zal doelgericht gewerkt worden. Vooral te herkennen in de matrix structuur en teams.

DIONYSOS
De god van wijn en het lied vertegenwoordigt het existentiële aspect onder de goden. *Existentialisme gaat uit van de aanname dat we niet het instrument van een hoger 'iets' zijn, maar dat we verantwoordelijk zijn voor ons eigen lot. En waar bij de andere organisatieculturen het individu ondergeschikt is aan het hogere doel: de organisatie, is het hier omgekeerd: de organisatie moet het individu helpen om een doel te bereiken. We kunnen denken aan artsen in een gezamenlijke praktijk, advocaten, universiteiten, scholen of een kunstenaarscollectief. Ze zijn niet onderling afhankelijk voor hun werk, er is een organisatorisch belang.
Het is de favoriete cultuur van professionals, en ze zien de organisatie dikwijls als een noodzakelijk kwaad.

conclusie:
We zouden de diepere patronen kunnen beschouwen als archetypisch en terwijl de persoonlijke invulling uniek is, zijn er een aantal vaste kenmerken aan. Elke rivier heeft stromend water, maar dat betekent niet dat ze allemaal hetzelfde zijn.
De patronen en modellen worden gesymboliseerd door de Goden en vertegenwoordigen verschillende organisatieculturen. De Grieken kozen of creëerden hun goden om bepaalde kenmerken van hun wereld uit te beelden. In de goden en hun belevenissen zien we veel menselijke eigenschappen en leveren veel psychologisch voer.
Vanuit transformatieoogpunt zijn de ' Griekse goden' zoals Handy die bedoelt de geïmpliciteerde orde die de de zichtbare (geëmpliciteerde orde) gebeurtenissen sturen. Als het verkeerde model gehanteerd wordt (niet passende cultuur) zal dat zichtbaar worden in inefficiency, verborgen achter buffer voorraden, lange levertijden, veel staf. Slack en procedures volgen noemt hij het balsem dat de gemakkelijke manier lijkt om de zaak draaiende te houden met de verkeerde cultuur. We zouden dus kunnen zeggen dat als het management handelt vanuit de verkeerde perceptie het steeds nieuwe problemen creëert, niet omdat de oplossingen zonder meer verkeerd zouden zijn maar omdat ze niet passen bij het onderliggend patroon.

Echte problemen zijn zelden oplosbaar binnen het bewustzijn waarin ze zijn ontstaan.

Ook zijn culturen niet altijd 100% 'zuiver' en juist daarom lijken deze beelden goed te helpen, omdat organisatorische conflicten en problemen dikwijls veroorzaakt worden omdat de verschillende culturen in één huis verwarring veroorzaken.

Beeld bij een integraal ontwerp
..."Door te erkennen dat er een nauw verband bestaat tussen denken en handelen binnen het bestaan van de organisatie, erkennen we de manier waarop we organisaties 'lezen' de wijze beïnvloedt waarop we ze vormen.
Beelden en metaforen zijn niet alleen maar verklarende constructies die men gebruikt bij het analyseren. Ze staan centraal in het proces van imaginisatie waarmee men de regels en de aard van het organisatorisch bestaan bepaalt. "...

Gareth Morgan (Beelden van organisaties)

Een integraal ontwerp van de organisatie zal dus de organisatie aanpassen aan wat professionele mensen nodig hebben: faciliterend, en flexibel. Vooral bij samenwerking tussen verschillende groepen (=culturen) is het interessant om verder te kijken dan de gebruikelijke vorm, want samenwerking blijkt echt niet zo gemakkelijk te zijn.
Hiërarchisch organiseren is voor elke organisatie van professionals een te eenzijdig uitgangspunt.
Culturele gewoonten creëren denkpatronen, zichtbaar in de verschillende scholen, Wanneer een systeem met een ander interacteert , zal zijn structuur bepalen hoe het reageert. hierdoor zien de werkelijkheid niet; we bouwen er (min of meer) een relatie mee op.

Interessant lijkt me de holarchie: naast de hiërarchie (vertikaal) is er de heterarchie (lateraal of horizontaal): leiding door de meest deskundige op dit moment. Een flexibele vorm waar de professionals constructief kunnen werken. .

-----
De ideeën van de betrokken (gemotiveerde) mensen: de 'vloer', zullen altijd aantonen en garanderen dat verantwoordelijkheid en bevoegdheid bij elkaar horen. Management zal een uiterst gevoelige antenne moeten hebben en gericht moeten zijn op het ondersteunen van ideeën. In analogie met intrapreneurship en product champions, zal het hier moeten gaan over ondersteuning van idea champions.

De toren van Babel
11:1 Nog sprak heel de aarde eenzelfde taal en dezelfde woorden.
2 Toen in die tijd dat men uit het oosten was opgetrokken, en een vlakte in het land Sjinar had gevonden, bleef men daar wonen.
3. Nu zeiden ze tot elkaar: Komt, laat ons stenen maken, en ze hard bakken in het vuur. Die tichels moesten hun tot bouwsteen dienen, de asfalt tot mortel.
4 Later zeiden ze weer: Komt, laat ons een stad voor ons bouwen met een toren waarvan de spits tot in de hemel reikt; dan maken we ons een herkenningsteken, zodat we niet over heel de aarde worden verstrooid.
5 Maar Jahweh daalde neer, om de stad en de toren een te bezien, die de mensenkinderen bouwden.
6 Want Jahweh sprak: Zie, ze vormen één volk, en spreken één taal. En dit is nog maar het begin van hun doen; later zal men niets meer kunnen beletten, van al wat zij van plan zijn.
7 Kom, laat ons afdalen, en daar beneden hun spraak in verwarring brengen, zodat ze elkanders taal niet meer verstaan.
8 Zo verstrooide Jahweh hen over de hele aarde, en staakten ze de bouw der stad.
9 Daarom noemt men haar Babel: omdat Jahweh daar de spraak van de hele aarde in verwarring heeft gebracht, en omdat Jahweh hen vandaar over de hele aarde heeft verstrooid.
Genesis

De bijbel levert hier een prachtige metafoor (en waarschuwing) over de menselijke aard en organiseren. (H)erkenning van dit gegeven lijkt essentieel om een levende, inspiratieve organisatie te ontwerpen.

De ontwikkeling van het organisatorische bewustzijn:
De nomaden die een 'stad' bouwen en zich gaan organiseren.
Individueel bewustzijn ==> zoekt herkenningsteken voor grotere groep,
Technologische ontwikkeling ==> stenen maken (beheersing van vuur),
stad bouwen ==> organisatorische / systemische bewustwording,
groot groeien ==> conflict met uniformiteit vs diversiteit in één gemeenschap,
crisis: differentiatie ==> meerdere talen,
diversiteit ==> verstrooiing.

Interessant lijkt me de boodschap in deze metafoor. Zo op het eerste gezicht zal duidelijk kunnen zijn dat de systemen, functionaliteit en grootte erg belangrijk zijn. Erg groot zal betekenen dat een afgedwongen uniformiteit te beperkend zal zijn voor de (creatieve) ontwikkeling. Immers het nieuwe, onbekende zal nooit passen in de systeemregels. Elke organisatievorm vereist een niet te groot span of control. En uniformiteit zal fnuikend zijn voor ontwikkeling. De omvang moet passen binnen menselijk denken, wat Schumacher noemde: small is beautiful.

Ik neig dan ook tot de conclusie:

"De idee van beheersbaarheid berust op een illusie"
(cit. F. Jansen zie galery)

Voor een andere kijk zie: innovatie is geel
hoe beheersbaarheid gebaseerd op vertrouwen werkt laat Ricardo Semler zien: Gurus in management Ch.B. Handy, here

terug naar overzicht van site