Zes gezichten van creativiteit
De zes verschillende belevingsvormen van creativiteit, die Hillman (On psychological creativity, 1972) onderscheidt zijn:
1 Creativiteit om ordening uit chaos te creëren.
2 Creativiteit betekent iets volkomen nieuws/origineels creëren.
3 Creativiteit is een soort oerkracht die ontstaat onder extreme omstandigheden en vereist vernietiging van het oude.
4 Creativiteit als inventieve manier om problemen op te lossen.
5 Creativiteit betekent beroemdheid, succes, waarmee we boven het gemiddelde uitsteken.
6 Creativiteit betekent vernieuwing dat wordt gezien als een cyclisch proces met een externe bron.
voor overzicht zie mindmap 6 beelden van creativiteit en/of powerpoint (incl. Olympische scheppingsmythe).
1. Ordening
In het scheppingsverhaal lezen we dit voor het eerst “In den beginne creëerde God Hemel en aarde.” Licht en duisternis worden gescheiden. Hierachter ligt de patriarchale (archetype van patriarch) methodiek en ordening. Creativiteit betekent vooral produktie zowel actief als reflectief binnen de bestaande ordening. Voorbeelden hiervan zijn de filosoof Kant, Bach en Linnaeus, die op zoek was naar de ordeningsprincipes en wetmatigheden in de botanie.
Hier is het vooral het rationele en het intellect dat leidend is en daardoor naar steriliteit kan leiden. De trefwoorden zouden hier kunnen zijn: systematiek, gepastheid en gerechtigheid.

2. Originaliteit
Hier is het ‘nieuwe’ dat de richting aangeeft naar de toekomst. De creatieve persoon heeft het aura van toekomst. Tijd is bepalend in deze visie: tijd als ‘de vijand’ of ‘het kind’ en de beweging gaat naar de eeuwigheid. Voortdurende flux, flexibiliteit en transformatie geven vorm aan de beweging. Veel van deze benadering is verwoord door de filosoof Bergson. Hier gaat het om de waarneming van het huidige moment, waarbij het ‘nu’ voortdurend in beweging is en verandert.
Het Mercurius-aspect is aanwezig en we zien hier het archetype van de jeugdige held, die leeft met hoop, optimisme, groei en vreugde.
De trefwoorden zouden hier kunnen zijn: de goddelijke inspiratie zichtbaar door spel, geluk en humor.

3. Duistere kracht / conflict
In deze vorm wordt creativiteit beleeft en vorm gegeven vanuit emotionaliteit en rebellie tegen het oude, gevestigde. Het intellect staat duidelijk niet op de voorgrond. Hier wordt vooral het extreme, tegengestelde gezocht. Destructiviteit wordt gebruikt om het nieuwe te scheppen. Drugs, drank, het magische worden allemaal opgezocht om het onbekende te vinden, waarbij de energie verkregen wordt vanuit de agressie. In deze visie van creativiteit zien we de kunstenaar zich opsluiten als in trance om pas na langere tijd tevoorschijn te komen met zijn werk. Zoals Picasso zei: “Creativiteit is destructiviteit, om een ommelet te maken moeten eieren kapot”. De creatieve impuls wordt hier ervaren op de grens van de duisternis: het grote onbekende. De trefwoorden zouden kunnen zijn: vrijheid, de primitieve naakte mens, die een tegenorde schept en uit dit conflict ontstaat een nieuwe orde.

4. Inventieve probleemoplossing
Hier kunnen we als archetype Prometheus zien. Hij stal het vuur van de Goden en gaf zo de boodschap dat de mens er was: het ego, de manier waarop de mens zich afsplitst van de goden. Het dier heeft geen vuur en de mens beheerste zo de natuur, omdat vuur een van de meest geschikte manieren is om dingen te veranderen, energie te transformeren. Feitelijk geeft deze onromantische visie aan dat het mysterie dat natuur heet, wordt beheerst. Mysteries in de wereld om ons heen worden tot probleem gemaakt, die vervolgens opgelost kunnen worden. Wat hierin opvalt is vooral de functionaliteit en de zware fysieke inspanning. Bijvoorbeeld Voltaire, Michelangelo en Edison werkten vooral vanuit deze visie. Creativiteit is hard werk: 99% transpiratie en 1% inspiratie. Wat hierbij gemakkelijk verloren gaat is het goddelijke kind met zijn verwondering en verbeeldingskracht.
Het zal duidelijk zijn dat deze visie in onze maatschappij veel opgeld doet.
Sleutelwoorden zouden hier kunnen zijn: functionaliteit, probleem en oplossing.

5. Beroemdheid
Bij de ontwikkeling van het ego, staat dit beeld centraal. Ieder mens wil iets bijzonders zijn en annders dan gemiddeld. Het aureool van de de creatieve mens kan er toe leiden dat creativiteit gebruikt wordt om naar de buitenwereld toe succesvol over te komen. Hier bestaat het gevaar dat buitenwereld en innerlijke wereld hetzelfde worden. Zo’n persoon kan dan het slachtoffer worden van dit streven. De rol die de persoon speelt geeft haar/hem macht, omdat anderen opzien naar haar/hem. Jim Morrison van The Doors en Kurt Cobain van de groep Nirvana zijn een duidelijk voorbeeld van personen die zo gevangen waren in hun rol en dat niet aan konden. Bij de ‘fan’ absorbeert het creatieve instinct alle andere instincten en het idool wordt alles. De meningen, het dieet en uitspraken van zo’n idool krijgen een bijna mythische betekenis. In deze visie wordt creativiteit vooral als voertuig naar beroemdheid gezien en de teleurstellingen in de dagelijkse praktijk liggen voortdurend op de loer.

6. Vernieuwing
Een belangrijke opvatting over creativiteit is te vinden in de levens van de ‘groten der aarde’. Hier wordt het creatieve gepresenteerd als de tijdloze natuur waarvan wij de dienaar zijn. Het creatieve is een externe bron, een moederlijk onderbewuste, dat voedt en zich vernieuwt. Uiteraard zijn er periodes van onvruchtbaarheid, zoals in het cyclische proces van de seizoenen. De creatieve held heeft het geluk als een soort bevoorrechte zoon en moet zich hiervoor veel opofferingen getroosten. Deze visie toont duidelijke het archetype van de Grote Moeder. Creatieve crises zijn dikwijls te wijten aan moeilijkheden bij overgangen. De manier waarop eerder sukses geboekt werd blijkt niet meer te werken en juist de crisis houdt in zich de mogelijkheden van het nieuwe. Sleutelwoord zou hier kunnen zijn: crisis.
-----------------
terug naar overview