The black swan in the Netherlands: overmoed of ''zwarte zwanen ?
ROTTERDAM. Het lijkt wel een wetmatigheid: grote bouwprojecten vallen altijd veel duurder uit dan gedacht. Of ze zijn veel later klaar dan afgesproken en meestal allebei. De laatste jaren lijkt het aantal bouwbloopers zelfs nog toe te nemen. Hoe komt dat?
Hugo Priemus, hoogleraar 'besluitvorming infrastructurele projecten' aan de TU Delft, weet wel een paar oorzaken. Ten eerste, zegt hij, bestaat onder bouwers een cultuur die tientallen jaren gaande is geweest - en die je niet even met een parlementaire enquête naar bouwfraude weg poetst: kartelvorming en het maken van prijsafspraken. „Ze regelen het onderling." Dat drijft de prijs op.
Ook bestaat er, zegt hij, „een zekere neiging" onder architecten, ontwerpers en opdrachtgevers om de meest geavanceerde, maar nog weinig of niet beproefde bouwmethoden toe te passen. „Een kwestie van prestige." Technieken die erg moeilijk zijn toe te passen dus, en die veel ongemak kunnen veroorzaken.
Verder worden prijzen vooraf altijd onderschat. Politici over de hele wereld willen graag dat hun project doorgaat - en zetten eerst een simpel streepje op de kaart dat eruitziet alsof zoiets nooit veel kan kosten. als bij nauwkeurige bestudering blijkt hoe duur bijvoorbeeld een spoorlijntje door de Betuwe werkelijk is. „Vergelijk het met het schatten van de lengte van een kustlijn. Hoe nauwkeuriger je kijkt, des te langer zo'n kustlijn wordt. Dan pas zie je de uitstulpingen."
Ten slotte willen veel plannenmakers zo graag hun eerste ontwerp doorzetten, dat er weinig ruimte is voor kritiek of alternatieven. Als een eerste besluit eenmaal is genomen, kunnen ze dan niet meer terug. „We zwemmen in een fuik." Dit wordt vaak nog versterkt door „groepsdenken" van een clubje begeesterde voorstanders. Maar, zegt hij ook: er gaat ook weleens iets goed. De Westerscheldetunnel bijvoorbeeld. En de tunnel onder het Groene Hart. „Die is goedkoper dan gedacht."
Weer eens iets anders dan de bloembollen of de woonboulevard dit Paasweekeinde: een tocht langs de plekken waar de overmoed van de Nederlandse bouwindustrie het meest zichtbaar is.
Ook Nederland kent zijn ZWARTE ZWANEN.
Een zwarte zwaan heeft 3 kenmerken:
* is onvoorspelbaar
** heeft enorme gevolgen
*** achteraf bedenken we een verklaring die de gebeurtenis minder toevallig doet
lijken, waardoor we de herinnering creëren dat het eigenlijk wel logisch was.
"In die zin geven bijv. economische voorspellingen een schijnzekerheid, zegt Taleb: „We maken ramingen voor begrotingstekorten over een periode van dertig jaar zonder te beseffen dat we niet eens voor de volgende zomer kunnen voorspellen."
Deze schijnzekerheid noemt hij de wereld van mediocristan, waar goede wiskundigen hun geld uitlenen aan bankiers die er als spelers in het casino mee aan het werk gaan."
The Black Swan , the impact of the highly improbable.
Nassim Nicholas Taleb. (2008 Random House International, isbn 978-0-8129-7918-3)
1 Noord-Zuidlijn
De Amsterdamse Noord-Zuidlijn kwam het afgelopen jaar met stip op plaats één van de ranglijst van bouwbloopers. Indertijd werd gedacht dat de bijna tien kilometer lange metrolijn in 2011 klaar zou zijn, dat wordt vermoedelijk 2017. De kosten werden geschat op 1,4 miljard euro, nu wordt re-kening gehouden met 3,1 miljard euro. Amsterdam had acht jaar geleden nooit tot de aanleg mogen besluiten, oordeelde een enquêtecommissie van de gemeenteraad onlangs. Vanwege gebrekkige informatie, het ontbreken van controle, onwerkbare contracten, een onervaren projectorganisatie en hoge financiële en technische risico's.
2 Rijksmuseum Amsterdam
Voor het buitenland onbegrijpelijk: de eindeloze verbouwing van het Rijksmuseum in Amsterdam. In 2003 sloot het museum zijn deuren. Tijdelijk: in 2008 zouden de bezoekers weer naar binnen kunnen. Dat wordt 2013 (huidige planning). Een deel van de collectie kan in een vleugel worden bekeken, dat dan weer wel. Het verloop van ontwerp, aanbesteding en financiering is een onontwarbaar verhaal van hoogmoed, twistende opdrachtgevers en een moeras van vergunningen. De kosten zijn inmiddels gestegen van 202 miljoen euro in 2000 tot 366 miljoen euro nu. Notoir veel gesteggel is er geweest over de nieuwe ingang.
Eén centrale ingang (met bijbehorende rijen wachtenden) zou de fietsers in de doorgang hinderen, dus moesten er vier ingangen komen. Onlangs werd toch besloten tot de bouw van een centrale ingang.
3 Stedelijk Amsterdam
Het schandaal is (nog) niet dat de verbouwing van en de nieuwbouw bij het Amsterdamse Stedelijk Museum duurder uitvalt dan gedacht: de kosten bedragen tot nu toe zo'n 107 miljoen euro. Het schandaal is vooral dat het museum ruim zes jaar geleden werd gesloten en vermoedelijk pas over een jaar weer open gaat. Kunstverzamelaars, tentoonstellingsmakers, kunstenaars en buitenlands publiek laten Amsterdam onder meer om deze reden links liggen. Oorzaken voor de vertraging: een lange aanbesteding, de onverwachte aanwezigheid van klei op de bouwgrond, het inregelen van de klimaat-beheersing, wijzigingen tijdens de bouw van een dakconstructie.
4 Tramtunnel Den Haag
Als we de Amsterdamse Stopera even buiten beschouwing laten, kunnen we de Haagse tramtunnel toch wel 'de moeder aller blunderputten' noemen. Bijna alles waar bouwers en politici bang voor zijn, gebeurde bij de aanleg van de 1.250 meter lange Haagse tramtunnel in de Grote Marktstraat. Er was vooraf al veel discussie over nut en noodzaak. En toen de werkzaamheden in 1996 begonnen, ging ook nog eens van alles mis. Door een groot gat stroomde grondwater de tunnel in, waardoor de Kalvermarkt verzakte. Vanwege het grote instortingsgevaar is toen de hele tunnel onderwater gezet, vandaar bijnamen als 'Haagse zwemtunnel' of 'Tramtanic'. Het lukte maar niet om het lekken te stoppen (en echt, er hebben veel mensen naar gekeken) zodat de tunnel uiteindelijk onder verhoogde luchtdruk is afgebouwd. De tramtunnel kon in 2004 met vier jaar vertraging worden geopend.
De kosten waren bijna 235 miljoen euro, 87 miljoen euro meer dan begroot. Twee andere Haagse tunnels, de Hubertustunnel en de Koningstunnel, zijn wel volgens plan opgeleverd.
5 Blunderput Rotterdam
De ondergrondse parkeergarage bij Museum Boymans Van Beuningen staat onder Rotterdammers bekend als 'de Blunderput'. De parkeergarage wordt naar verwachting over enkele maanden opgeleverd, najaren vertraging en ellende. Zo werd de bouw in september 2006 maandenlang stilgelegd, nadat schade was ontstaan aan het naastgelegen Sophia Kinderziekenhuis. Tijdens het slaan van damwanden stuitten de bouwers op onverwacht veel onder-grondse leidingen, ook bleek de grond ernstiger vervuild dan gedacht. Toen de kosten van ongeveer 48 miljoen euro gestegen waren tot 103 miljoen euro, bracht een enquêtecommissie van de gemeenteraad een vernietigend rapport uit. Inmiddels blijken de kosten ten minste 108 miljoen euro te zijn. De parkeergarage biedt plaats aan 1.150 auto's en een waterberging voor tien miljoen liter regenwater.
PS; Als je in Rotterdam aankomt op het Centraal Station, kijk dan even goed om je heen: het stationsgebied is een blunderput in wording.
HSL-Zuid
De HSL-Zuid zou worden opgeleverd in 2004. Dat werd 2007. Daarna heeft de lijn nog driejaar klaar liggen zijn zonder dat er een trein over reed. Pas sinds enkele maanden rijden de eerste snelle treinen op het traject. Oorzaak voor de vertraging tussen 2007 en 2010: de invoering van het nieuwe Europese treinbegeleidingssysteem ERMTS. Die bleek veel ingewikkelder dan gedacht. Ook werden de treinen door de Italiaanse bouwer later geleverd dan afgesproken. Het uitstel heeft de exploitant van de lijn, HSA, in moeilijk-heden gebracht. De kostenoverschrijding bij de aanleg is formidabel: de aanlegkosten waren bijna 7 miljard euro, ongeveer 3 miljard meer dan het bedrag waar tien jaar geleden rekening mee werd gehouden. Dat komt onder meer door gestegen prijzen, extra's zoals een tunnel onder het Groene Hart en aanpassing van delen van de snelwegen A4en A16.
7 Campus Maastricht
In een aantal markante kubussen zouden een sporthal, studentenwoningen, gastenverblijven, kantoren, horecavoorzieningen en winkels komen. Maar die komen er niet. De bouw van een campus in Maastricht (naar ontwerp van de Spaanse architect Santiago Calatrava)werd bijna een jaar geleden stilgelegd. Een halfjaar later besloot woningcorporatie Servatius er voorgoed mee te stoppen: de kosten liepen te hoog op. De schade (al gemaakte kosten en ontbinden van contracten) bedroeg 60 miljoen euro en dreigt nu op te lopen tot 77 miljoen. Er zit al voor veel geld fundering in de grond, en nog steeds is niet duidelijk wat er met het terrein gaat gebeuren. Calatrava is in Nederland ook bekend om zijn drie bruggen over de Hoofdvaart in Haarlemmermeer. Die waren uiteindelijk met een kleine 30 miljoen euro bijna twee keer zo duur als begroot.
8 Betuwelijn
Er zijn al veel burgers, wetenschappers en politici geweest die stellen dat het, achteraf bezien, beter was geweest de Betuwelijn niet aan te leggen. Maar de goederenspoorlijn ligt er. En heeft ongeveer 4,7 miljard euro gekost, ruim vier keer zoveel als het bedrag van de eerste plannen in 1990. Een van de belangrijkste oorzaken van de kostenstijging was de politieke roep, in opeen-volgende kabinetten, om maatregelen om de overlast voor omwonenden te beperken, zoals tunnels en geluidsschermen. In een eindeloze reeks inspraakavonden en bezwaarprocedures kreeg bij wijze van spreken elk dorp op de route dat erom vroeg zijn eigen tunnel. De lijn werd ook met vertraging opgeleverd, onder meer door problemen met beveiligingssystemen bij de Rot-terdamse haven en installaties in de tunnels langs de A15. Ook op de Betuwelijn rijden nog altijd veel minder treinen dan de bedoeling was.
9 Arnhem Centraal Station
Het goede nieuws is dat de verbouwing van het Centraal Station in Arnhem en de directe omgeving doorgaat. Daar zag het even niet naar uit. Enkele jaren geleden nog achtte geen enkele bouwer zich in staat het ontwerp van architect Ben van Berkel binnen het bestaande budget te bouwen. Inmiddels is een tweede aanbesteding gaande, die 37 miljoen euro duurder mag uitvallen. Er wordt nu al wel gebouwd aan een perrontunnel voortreinreizigers en aan een fietsenkelder. Ook zijn vier grote kantoren en een parkeergarage opgeleverd. De perrontunnel is volgend jaar met twee jaar vertraging klaar, een grote transferhal volgt met ruim drie jaar vertraging in 2013. Totale investering: 620 miljoen euro.
1O Station Utrecht
Het moet prachtig worden. Wel wordt het wat later. Op en rondom het stationsgebied van Utrecht wordt 3 miljard euro geïnvesteerd in onder meer een stationsterminal, een bibliotheek, een stadskantoor en een muziekpaleis (waarvoor muziekcentrum Vredenburg is gesloopt). Ook staat er straks weer water in de Catharijnesingel. Rijk en gemeente investeren bijna 1 miljard euro, de rest komt van private partijen. Van grote kostenoverschrijdingen is nog geen sprake, wel liggen de werkzaamheden al bijna vijf jaar achter op schema. De eerste plannen werden tien jaargeleden gemaakt, maar de eerste paal werd pas enkele maanden geleden geslagen. De vertraging kent vele oorzaken: wijzigingen in de plannen door de politiek, Europese regels voor luchtkwaliteit, een gedwongen stop op de procedure om het bestemmingsplan te wijzigen.